Kunnen we verjaardagen vieren zonder traktaties?

Beste onderwijs- en gezondheidsprofessionals,

Wie feest zegt, zegt trakteren. Het is zo ingebakken in ons feestvieren. Die zoete lekkernij hoort er gewoon bij. En misschien vraag je je na het lezen van de titel af: moeten we daar nu echt aan sleutelen en dit gezelligheidsaspect schrappen?
Of nog: zouden we niet beter wakker liggen van lege brooddozen, of van kinderen die met koude kipnuggets naar school worden gestuurd?

Je hebt wellicht gelijk. En toch… trakteren past in een groter geheel: de eetomgeving van kinderen.

De eetomgeving als mesoniveau

Volgens de ontwikkelingspsycholoog Bronfenbrenner maakt de eetomgeving deel uit van het mesoniveau: de contexten waarin een kind dagelijks beweegt: school, kinderopvang, sportclub, buurt, supermarkt en de samenwerking tussen die omgevingen. Zoete lekkernijen en traktaties horen bij feestelijke momenten op school: sportdagen, toonmomenten, Kerstfeestjes, Opendeurdagen … en uiteraard bij verjaardagen.

Enerzijds vormen traktaties slechts een klein onderdeel van de dagelijkse eetomgeving die we voor kinderen creëren. Anderzijds is er in grote klassen bijna elke week wel iemand jarig en komt dit bovenop al het andere ongezonde voedselaanbod. Daardoor komt het thema trakteren regelmatig terug en roept het vragen op over wat passend, veilig en haalbaar is. Voor kinderen, ouders én leerkrachten.

In deze blog deel ik alternatieve ideeën, zodat het vieren van een verjaardag in de klas overeind blijft en voor ieder kind leuk en inclusief is, zonder eet- of andere stress.

Steeds meer scholen kiezen voor een geen-traktatiebeleid

Na wat opzoekwerk, ook met betrekking tot scholen in Nederland, constateer ik dat steeds meer scholen bewust kiezen voor een "geen-traktatiebeleid". En ze hebben daar goede redenen voor:

• Het doorbreekt de koppeling tussen feest en (ongezonde) voeding.
• Het houdt rekening met intoleranties en allergieën.
• Het vermindert stress voor leerkrachten.
• Het voorkomt sociale druk en ongelijkheid.
• Het scheelt een hoop rommel en organisatorische belasting.

Het is ook mijn overtuiging dat de school of instelling de verantwoordelijkheid heeft om op dit vlak het beleid te bepalen. Thuis kunnen gezinnen helemaal zelf vieren zoals zij dat willen. Op school wordt het lastiger wanneer elke stem spreekt, want de individuele vrijheid stopt daar waar die van een ander begint: die van een ander kind, een andere ouder of leerkracht.

Bij scholen die niet meer trakteren, staat geen traktaties niet gelijk aan geen feest. Integendeel: ze zijn erin geslaagd om een inclusieve, haalbare manier van vieren te bedenken, die werkt voor álle kinderen, ongeacht allergieën, voedselangst of thuissituatie.

Het jarige kind centraal

Het belangrijkste is dat de jarige in het middelpunt staat, op een manier die het kind zelf prettig vindt:

• Kaarsje uitblazen en een kroon opzetten.
• Iedereen maakt een tekening of briefje voor de jarige, dat gebundeld wordt als klascadeau.
• Op je verjaardag mag je de hele dag op de stoel van de leerkracht zitten.
• Een complimentenrondje.
• Samen een spel spelen of een creatieve activiteit doen.

Zo draait het feest om aandacht, plezier en verbinding en niet om dé traktatie. Het kind voelt zich gezien, zonder stress voor leerkrachten (bijvoorbeeld rond allergieën) en zonder sociale of andere druk: niet elke ouder is hier immers even vaardig in of beschikt over de tijd of financiële middelen om er een Pinterestjuweeltje van te maken.

Een ideeënlijstje om te vieren zonder traktaties

1. Samen een spelletje spelen (memory, bingo, enz.).
2. Stoelendans of een ander leuk spel.
3. Een buitenspel organiseren.
4. De jarige kiest een boekje voor de klasbibliotheek.
5. Een klein klascadeau.
6. Een speciale verjaardagsballon.
7. Een dansfeestje in de klas of buiten.
8. Een creatieve activiteit: knutselen of schilderen.
9. Samen iets kleins koken of bakken (mag ook niet-eetbaar zijn).
10. Een verhalenmoment waarin de jarige een verhaal kiest.
11. Een kleine toneel- of rollenspelactiviteit.
12. Een fotomoment met klasgenootjes.
13. Een miniquiz of raadspelletje.
14. Een muzikale activiteit: liedjes zingen of instrumenten bespelen.
15. Een feestwand maken met tekeningen en boodschappen.
16. Kaarsje uitblazen en een kroon opzetten.
17. Iedereen maakt een briefje of tekening voor de jarige.
18. De jarige mag op de stoel van de leerkracht zitten.
19. Een complimentenrondje.
20. Een bijzonder spel dat normaal niet gespeeld wordt.

Gezonde traktaties zijn niet (altijd) de oplossing

Als diëtiste gespecialiseerd in moeilijk eetgedrag en de eetstoornis ARFID weet ik uit ervaring dat ook gezonde traktaties voor veel stress, angst of verdriet kunnen zorgen. Deze kinderen voelen zich dan buitengesloten, omdat ze niet in staat zijn om mee te vieren, aangezien het eten van de traktatie, bijvoorbeeld een fruitstokje, gewoonweg nog niet lukt.

Alternatieve vieringen waarbij het kind wél kan meedoen, zoals spel, rituelen en aandacht, zijn ook daarom vaak effectiever en inclusiever.

Hoe implementeer je een geen-traktatiebeleid?

1. Communiceer duidelijk met alle betrokkenen

Leg uit waarom traktaties niet langer standaard zijn (omwille van gezondheid, inclusie, stressvermindering...). Bespreek dit met het team, ouders en leerlingen, kortom met alle doelgroepen.

2. Richt je op alternatieven met inspraak

Introduceer rituelen, zoals een kaarsje uitblazen, een kroon opzetten, of een complimentenrondje. En vier de jarige actief én samen: speel een spelletje samen of maak iets creatiefs samen. Beslis dit niet alleen. Wanneer mensen zich betrokken voelen, heeft het nieuwe beleid meer kans op succes en stuit je vaak op minder weerstand tegen verandering. Vraag zeker ook het kind zelf wat hij/zij leuk vindt op de verjaardag. Elk kind is uniek en gaat anders om met extra aandacht. De jarige staat centraal.

3. Maak het praktisch en haalbaar

Kies een beperkt aantal standaardopties die regelmatig kunnen worden toegepast, zodat het voorspelbaar wordt en de verschillende groepen bekender geraken met het nieuwe traktatiebeleid. Kijk wat haalbaar en beschikbaar is aan materialen (ballonnen, spelmateriaal, knutselspullen), extra ruimtes, tijd, eventuele extra hulp van vrijwillige ouders.

4. Evalueer en deel je ervaringen

Kijk na een paar maanden hoe het beleid loopt en bevraag dit ook aan de verschillende doelgroepen, zodat je het echt kan meten. Deel je successen, uitdagingen en tips met collega’s of andere scholen. Samen bereiken we méér!

Lieve groet en vier ze!

Vicky